Dünya Düzenini Yerle Bir Eden Tarihteki En Acımasız Salgınlar

SALGINLARIN EKONOMİK TARİHÇESİ

Merhaba Sevgili Okuyucu,

Hepimizin kafasında aynı soru var biliyorum. Peki, bundan sonra ne olacak?

Bir olayla ilgili gelecek tahminleri yapmak, özellikle de toplumsal olayları ilgilendiren konularda yorum yapmak için, geçmişe dönüp benzer vakaları incelemeniz gerekir. Geçmişte gösterilen davranış modelleri, gelecek senaryolarını yazmamız için bizlere yol gösterir.

Dünya üzerinde sistemsel köklü değişim ve oluşumlara neden olan vakalardan bazılarını ve ekonomik sonuçlarının inceleyelim istedim bu hafta.

ETKİLERİ ÖLÇÜLEBİLİR SALGINLAR

1348 Veba Salgını:

1348 senesinde Asya kıtasında başlayıp, Sicilya üzerinden Avrupa’ya kadar yayılmıştır. 1315-1322 yıllarında yaşanan büyük kıtlığın etkileri henüz kaybolurken, Avrupa Veba ile karşılaşmıştır. Avrupa nüfusunun neredeyse yarısı hayatını kaybetmiştir. Daha önce başka kıtalarda görülmüş olsa da 1348 en güçlü etkiyi yaratan veba vakası olmuştur. Hastalığın kıtalar arası taşınmasının ticari yollar üzerinden olduğu gözlemlenmiştir. Ahşap gemiler mikroba barınak olmuş, ziyaret edilen her limana mallarla bulaşmıştır.  1349’da Londra’dan Kuzey Doğu Avrupa ve Almanya’ya sıçramış, 1350’de İsveç, Baltık ve Belarus’a, 1352’de Rusya’ya, 1402’de de İzlanda’ya sıçramıştır.

Hastalıktan korunmaya dair bilgileri içeren ilk broşür bu dönemde basılmıştır. Fare ve hastalıkla daha çok haşır neşir olan işçi nüfusun azalması nedeni ile toprak sahipleri çalıştıracak işçi bulamamış, kalan işçiler bu durumu lehlerine çevirerek ücretlerini artırmışlardır. Arazilerin değeri düşmüş, köylü ve işçiler arazi sahibi haline gelmişlerdir. Yani feodal sistemin sonu gelmiştir. Özel mülkiyet kavramı oluşmuştur.  İşgücü eksikliği teknolojiye yatırımı teşvik etmiş, tarıma dayalı ekonominin yerini ticaret almıştır.  Transatlantik köle ticareti ve sömürgecilik dönemi başlamıştır. Yeni mezhepler oluşmuş ve anti-semitizm artmıştır. Aydınlanmacılık başlamış, bu hareket Reform ve Rönesans dönemlerinin temelini oluşturmuştur. Sömürgeciliğe dayalı yeni bir dünya düzeni oluşmuştur.

1918 İspanyol Gribi:

ABD’nin Kansas şehrinde ortaya çıkmış ve ilk yayılımı ABD, Avrupa ve sömürge ülkelerinde görülmüştür. 1. Dünya Savaşı sırasında askerlerin başka coğrafyalara gönderilmesi sonucu tüm Dünya’ya yayıldı. Dünya çapında 50 -100 milyon insanın ve 8 milyon askerin ölümüne neden oldu. İspanyol Gribi denmesinin nedeni USA ve Avrupa’nın basına sansür uygulaması sonucu haberlerin sadece İspanyol Medyası tarafından duyurulmuş olmasıdır.

Genç ve fakir nüfusu daha fazla vuran bu hastalık sonrası 1919’da Dünya Sağlık Örgütü’nün temelleri atılmıştır. Erkek nüfusun ölmesi, kadınların sosyal ve siyasi hayatta önlerini açtı. Hindistan’ın en ağır kayıpları vermesi, İngiltere’nin duruma umarsız kalması halkı isyana sürüklemiş, Amritsar Katliamı sonrası Hindistan Bağımsızlık Hareketi hız kazanmış ve İngiliz Hâkimiyeti’nin sonunu getirmiştir. 1917 yılında Rusya’da gerçekleşen Bolşevik Devrimi sonrası, dünya genelinde nüfusu hızla azalan işçi kesim, bu devrimden cesaret alarak pek çok antiemperyalist protesto gerçekleştirmiş ve haklar kazanmıştır. Güney Afrika’da beyaz nüfus, hastalığın kaynağı olarak zencileri sorumlu tutmuş ve Apartheid ayrımcı rejimini uygulamaya başlamışlardır. Hastalık etki gösterdiği bölgelerde yeni bir düzen oluşturmuştur.

*Osmanlı Topraklarını da vuran İspanyol Gribine 1918’de Atatürk de yakalanmıştır.

1915 Tifüs Salgını:  

Bit vasıtası ile insandan insana yayılan Tifüsün o dönemde kaynağının askerler olduğu ve sivil halka askerlerden yayıldığı düşünülmektedir. 1. Dünya Savaşı yıllarında Sırbistan’da başlamış, Rusya ve Doğu Avrupa’ya yayılmıştır. Batı Avrupa bu salgından çok etkilenmemiştir. 1918-1922 yılları arasında bu bölgelerde 30 milyon vaka ve 3 milyon ölüme neden olmuştur.

Tifüs, Rus ordusunun dağılmasına, Bolşeviklerin iç savaşı kazanmasına ve sosyalist bir düzen kurulmasına neden olmuştur. SSCB’nin kurulması, dünyanın sosyalist ve kapitalist olarak iki ana akımın karşı karşıya gelmesine neden olmuştur. Yeni bir dünya düzeni oluşmuştur.

Çiçek Hastalığı, farklı özellik ve isimlerle anılan veba hastalıkları, Asya Gribi, AIDS, Hong Kong Gribi, Tüberküloz, Domuz Gribi, Sars, biyolojik silah programları…

Küçücük mikroplar; dönemin yöneticilerinin hâkimiyetlerine son vermiş, orduları dağıtmış, gücün ve paranın el değiştirmesine neden olmuş, inançlarda reforma yol açmış ve eni sonu bir değişime neden olmuşlardır.

Günümüzde bizi çaresiz, önemsiz ve güçsüz hissettiren bu virüs muhakkak ki yeni toplumsal ve ekonomik hareketlere ve belki daha iyi bir düzene neden olacaktır.

Aslı Arslan

İletişim için

Yazar: arslas01@gmail.com

Editör: objedergi@gmail.com

Kaynaklar:

https://www.who.int/topics/cholera/impact/en 

İdeal Kent, Kent ve Politika Sayı: 12

Türk Hijyen ve Tecrübi Biyoloji Dergisi Cilt:8 Sayı :1 1948

Coronavirus and Spanish flu: economic lessons to learn from the last trulyglobal pandemic March 11, 2020  Chris Colvin & Eoin McLaughlin